سایه سنگین تجربه کانال خرید برجام بر روی INSTEX
به گزارش مجله سرگرمی، به گزارش خبرنگاران، یکی از اثرات برداشتن تحریم های مربوط به هسته ای در طی توافق برجام، کانال خرید برجام بود. بر اساس متن برجام، راه اندازی این کانال به منظور خرید اقلامی صورت گرفت که به دلیل تحریم های هسته ای به ایران صادر نمی شدند. این اقلام در دو دسته اقلام یگانه (منحصرا برای استفاده در صنعت هسته ای) و اقلام دوگانه (دارای قابلیت استفاده در هسته ای و غیرهسته ای) طبقه بندی می شوند که اغلب نیازهای صنعتی کشور در دسته دوم قرار گرفته است و لیست بسیار بلند و پیچیده ای از انواع کالا یعنی مواد، قطعات، تجهیزات، خدمات، فناوری و ... است. برای راه اندازی این کانال خرید، کارگروهی متشکل از نمایندگان کشورهای 1+5 تشکیل شد و این کارگروه وظیفه آنالیز درخواست های خرید را دارد.
تقریبا بعد از دو سال فعالیت این کانال، آمار حاکی از آن است که این کانال عملا در تامین نیازهای صنعتی ایران ناموفق بوده است. طبق ششمین گزارش شش ماهه کارگزار اجرای قطعنامه 2231 سازمان ملل به ریاست شورای امنیت سازمان ملل، در کانال خرید برجام از شروع اجرا (تیر ماه 95) تا آذر 97، مجموعا 42 درخواست خرید ثبت شده است که از این 42 درخواست، 28 درخواست تایید شده است. آمارهای گزارش های وزارت امور خارجه به مجلس شورای اسلامی نیز تقریبا اطلاعات گزارش کارگزار اجرای قطعنامه 2231 را تایید می نماید. مضافا اینکه وزارت امور خارجه، در نهمین گزارش خود به مجلس شورای اسلامی تصریح نموده است که نماینده ایران در کارگروه کانال خرید برجام، از کند بودن روند آنالیز و تصویب درخواست ها در کانال خرید ابراز نارضایتی نموده و بازدهی کانال خرید را کم تر از وظیفه ای که در برجام برای آن پیش بینی شده بود ارزیابی نموده است.
ناکارآمدی کانال خرید برجام
اما ناکارآمدی این کانال دلایلی دارد. شاید مهم ترین دلیل آن بازگشت تحریم های آمریکا بعد از خروج از برجام و ترس از بازگشت تحریم های آمریکا قبل از خروج از برجام باشد که باعث می شود شرکت ها و بانکی هایی که می خواهند تراکنش های مربوط به تجارت این اقلام را تسهیل نمایند، تحت فشار تحریم های آمریکا، برای وارد شدن در این کانال حاضر به پذیرش ریسک نیستند.
دلیل مهم دیگر بروکراسی و روند کاری پیچیده، سنگین و زمان بر این کانال است. به عنوان مثال، 20 روز طول می کشد که درخواست خرید اقلام در این کانال مورد آنالیز کارگروه کانال خرید برجام که همان نمایندگان 1+5 هستند، قرار بگیرد و این زمان تا 50 روز هم می توان طول بکشد. افزون بر این، در انتها آنالیز درخواست خرید، کارگروه کانال خرید برجام بعد از تایید درخواست، سفارش مثبتی را به شورای امنیت سازمان ملل می فرستد و این شورای امنیت سازمان ملل است که در خصوص انجام خرید تصمیم گیری می نماید.
از طرف دیگر این کانال از نظر کنترل صادرات و مکانیزم های نظارت تجاری دارای سه لایه کنترل است. اولین لایه کنترل و نظارت، وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران است که مدارک مربوط به درخواست خرید را از واردنماینده دریافت نموده و باید طی فرایندی آن را تایید کند. لایه دوم نظارت و کنترل، اداره کنترل صادرات کشورهای صادرنماینده اقلام است که می توانند برای نظارت بر روی جریان کالا و مقصد نهایی کالا، به کشور سفر نموده و شرکت مصرف نماینده نهایی محصول را آنالیز و راستی آزمایی نمایند و تاکنون این اتفاق چندین مرتبه اتفاق افتاده است. لایه سوم، نظارت و کنترل شورای امنیت برای تصمیم گیری انجام خریدها به وسیله کانال خرید برجام است. این مکانیزم پیچیده و سنگین نظارتی باعث شده بسیاری از شرکت های ایران و خارجی اصلا وارد این کانال نشوند و عطای آن را به لقایش ببخشند.
سایه ناکارآمدی کانال خرید برجام بر روی INSTEX
همین دلایلی که در خصوص کانال خرید ذکر شد و باعث کارآمدی پایین آن شده است، برای INSTEX نیز وجود دارد. اولا شرکت ها از وارد شدن در این سازوکار واهمه دارند. به گزارش نشریه اقتصادی فایننشال تایمز، پاتریک پویانه، مدیر اجرایی شرکت نفتی فرانسوی توتال در تاریخ 13 مهر ماه نسبت به امکان فعالیت دوباره در ایران با وجود طرح جدید SPV گفت: ما نمی توانیم ریسک این کار را بپذیریم چرا که ممکن است از استفاده از سیستم اقتصادی آمریکا محروم شویم.
از طرف دیگر یک مقام اجرایی شرکت نفتی انی ایتالیا نیز که از واردنمایندگان فرآورده های نفتی ایران به شمار می رود به فایننشال تایمز گفت: همه شرکت ها اول به سهامداران شان فکر می نمایند، فارغ از این که اتحادیه اروپا چه کار می نماید. هیچ کس ریسک افتادن به دام تحریم های آمریکا را نخواهد پذیرفت. از طرف دیگر، معدود کشورهای اروپایی که در حال حاضر از ایران نفت وارد می نمایند، در چارچوب معافیت های تحریمی آمریکا عمل می نمایند و در صورت عدم تمدید این معافیت ها، اندک صادرات نفت ایران به اروپا به صفر خواهد رسید.
هر چند که جزییات اجرایی INSTEX معین نیست، اما به اذعان سه کشور اروپایی، این ابزار قرار است تحت بالاترین استانداردهای ضدپولشویی و ضدتامین اقتصادی تروریسم کار کند. اجرای بالاترین سطح استانداردهای ضدپولشویی و ضدتامین اقتصادی تروریسم، به معنای ایجاد سنگین ترین نظارت ها بر روی این ابزار است و این برای شرکت های ایرانی و شرکت های متمایل برای کار با ایران، به معنای بالا بودن ریسک های استفاده از این ابزار، کندی و پیچیدگی بروکراسی و روند استفاده از این ابزار است و این عوامل دافعه جدی ایجاد می نمایند.
دولت ظرفیت دیپلماسی اقتصادی خود را بازمهندسی کند
بنابراین طبق توضیحات ارائه شده پیش بینی می شود INSTEX با وجود اینکه از بین گستره کالاهای تحریمی و غیرتحریمی، تنها اقلام بشردوستانه را پوشش می دهد و عملا تعهدات اروپا در برجام را بدون اجرا باقی می گذارد، باز هم ناکارآمد باشد. براین اساس اهمیت دارد که ظرفیت دیپلماسی اقتصادی دولت در این رابطه باید بازمهندسی شود و دولت عمده ظرفیت های خود را در جاهای دیگر و راه چاره های دیگر مصرف کند.
چنانچه توجه و انرژی وزارت خارجه و دیگر دستگاه های دولت عمدتا به INSTEX معطوف شود (هم چنان که تاکنون به اروپا معطوف شده است) و در آخر کار ناکارآمدی آن معین شود، این موضوع می تواند به ناامیدی و دلسردی شرکت های تجاری ایران منجر شود.
منبع: خبرگزاری مهرbestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا